Łącznik z przeszłością

Nasze zbiory wzbogaciły się ostatnio o komplet skanów - dotyczących Łańcuta i powiatu łańcuckiego -pochodzących z niezwykłego dokumentu. Czy ktoś z Was słyszał o „Deklaracji Podziwu i Przyjaźni”, o podpisach wielu milionów Polaków żyjących w 1926 roku? Przeczytajcie – bo to historia warta, żeby ją poznać.

„Należy stworzyć niezawisłe Państwo Polskie” - takie słowa prezydent Woodrow Wilson skierował w styczniu 1918 roku do Kongresu Stanów Zjednoczonych. Dał tym Polakom wyraźny sygnał, że po ponad 120 latach mogą wreszcie mieć nadzieję na wolność. USA uznały polską państwowość za jeden z warunków pokoju w Europie. W listopadzie tego samego roku kończy się I wojna światowa, a z Warszawy płynie w świat pierwsza nota dyplomatyczna niepodległej Polski.

Niestety, nie wszystko wygląda różowo. Młode państwo trzeba podnosić z gruzów, a ludność zmaga się z ubóstwem, głodem, chorobami. I w tym kluczowym momencie z pomocą ponownie przychodzi Ameryka. Jest to pomoc naprawdę ogromna – dziś szacuje się ją na kilka miliardów dolarów. Do Polski zaczęło napływać zboże, maszyny rolnicze, zwierzęta, ubrania, itd. Głównym celem było dożywianie – ustalono, że każde dziecko i każda karmiąca kobieta ma dostawać przynajmniej jeden ciepły posiłek dziennie. Dla Polaków ta pomoc humanitarna była nieoceniona.

Kilka lat później, w 1926 roku, zrodził się bezprecedensowy pomysł na wyrażenie polskiej wdzięczności narodowi amerykańskiemu. Powstała „Deklaracja Podziwu i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych”, pod którą podpisało się 5,5 miliona naszych rodaków. To blisko 20 procent ludności kraju. Inicjatorem przedsięwzięcia była Polsko-Amerykańska Izba Handlowa. 

Ten spektakularny dokument, swoisty zbiorowy portret społeczeństwa, został ofiarowany Amerykanom w 150. rocznicę uchwalenia niepodległości USA. Delegacja II RP przekazała na ręce prezydenta Calvina Coolidge'a 111 tomów z ponad 30 tysiącami stron, gdzie podpisy – od najwyższych władz państwowych po najmłodsze piszące dzieci – opatrzone były grafikami wybitnych polskich plastyków. Z czasem zniknęły one z pamięci Polaków.

Przekazanie tomów dokumentu na ręce prezydenta USA Calvina Coolidge'a (drugi z lewej)

Odkrył je na nowo badacz historii Krzysztof Willmann, który zajrzał do zasobów Biblioteki Kongresu w Waszyngtonie w poszukiwaniu podpisu Brunona Schultza. Autograf twórcy „Sklepów cynamonowych” znalazł, ponieważ pierwszych 13 tomów zostało zdigitalizowanych w latach 90. XX wieku przez pochodzących z Polski pracowników najważniejszej amerykańskiej biblioteki. I właśnie tam podpisał się Schultz. Dzięki staraniom Biblioteki Polskiej w Waszyngtonie oraz Ambasady RP, w 2015 roku ruszył projekt, którego celem stała się digitalizacja pozostałych 98 tomów. Zakończył się on pomyślnie dwa lata później.

strona wykonana przez dzieci ze szkoły z okolic Kościerzyny

Z tych kart biją emocje społeczeństwa – wierszyki, serduszka, zasuszone kwiatki, obrazki. Najcenniejsze są podpisy – Ignacego Mościckiego, przedstawicieli rządu i ministrów z Józefem Piłsudskim na czele, sejmu, senatu, wojska, różnych organizacji oraz setek tysięcy nauczycieli, dzieci i młodzieży ze szkół w całej Polsce, którzy swoimi podpisami dali świadectwo narodowej wdzięczności.

Wśród tysięcy stron można znaleźć karty z podpisami dzieci i nauczycieli z Łańcuta oraz całego ówczesnego łańcuckiego powiatu. Jeśli Wasi przodkowie uczęszczali w 1926 roku do jednej ze szkół miasta lub okolic, to najprawdopodobniej ich nazwisko w „Deklaracji...” widnieje. Te karty są dostępne w Czytelni Zbiorów Regionalnych – w wersji cyfrowej lub papierowej. Wkrótce zostaną umieszczone w naszym Archiwum Społecznym.

Na tym jedynym w swoim rodzaju dokumencie znajdziecie autografy m.in. profesorów i uczniów Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza (w tomie 13) oraz Szkoły Powszechnej z dyrektorką Marią Ledoux na czele, Ludowej Szkoły Rolniczej z Albigowej, szkół powszechnych z Rogóżna, Żołyni, Soniny, Kosiny, Handzlówki, itd. (głównie w tomie 49).

Ten przepiękny, fascynujący dokument jest dla nas łącznikiem z przeszłością polskiego narodu, który ponad wszystko ceniąc wolność oddał hołd narodowi amerykańskiemu.

Tutaj znajdziecie skany całej „Deklaracji...”: https://www.loc.gov/collections/polish-declarations/about-this-collection/